Valt er in een rubriek als deze nog eer te behalen aan een film die het afgelopen jaar zo ongeveer alle belangrijke filmprijzen ontving? Hoewel zulke films door de hooggespannen verwachtingen steevast tegenvallen, vormt The Pianist van Roman Polanski de spreekwoordelijke uitzondering op die regel. Net als de schrijver van het boek waarop hij zijn film baseerde, de pianist Wladyslaw Szpilman (Adrian Brody), is Polanski een overlevende van de Poolse getto's. Het is onmogelijk de film los te zien van die persoonlijke betrokkenheid: voor scènes zoals Szpilmans onwaarschijnlijke ontsnapping aan het jodentransport, putte Polanski uit zijn eigen ervaringen. toch zou de eerste helft van de film, waarin de familie van Szpilman door de Duitse maatregelen uiteenvalt, door elke bekwame regisseur gemaakt kunnen zijn. Het opmerkelijkste aan dat afstandelijke, bijna documentaire eerste uur van The Pianist is dat de holocaust niet wordt gepresenteerd als een feilloos werkende bureaucratische machine, maar als een opeenvolging van kleine en grote pesterijen, waarin willekeur en dom geluk het verschil tussen leven en dood uitmaken. Als Szpilman halverwege de film uit het getto ontsnapt en onderduikt op het eerste van een reeks schuiladressen, begint eigenlijk een tweede film, die veel persoonlijker van toon is. De wereld van de pianist krimpt steeds verder, terwijl om hem heen Warschau in een spookstad verandert. De laatste oorlogsmaanden zijn één lange nachtmerrie waarin Szpilman alleen nog bezig is met overleven. Het heldendom van Schindler's List en aanverwante holocaustfilms is dan al ver te zoeken. Voor wie bekend is met het oude werk van Polanski, krijgen claustrofobische films als Mes in het water, Repulsion, Rosemary's Baby en Le Locataire een nieuwe betekenis. Een goede reden om ze opnieuw te bekijken, met andere ogen. (Pieter van Oudheusden)