Lang voordat er Dr. Who was, joeg de BBC in 1953 al tot groot ongenoegen van ouders en opvoeders de Britse kindertjes achter het bankstel met bloedstollende sciencefiction. ‘The Quatermass Experiment’ heette de serie, en scriptwriter Nigel Kneale was verantwoordelijk voor de paranoïde sf die over de argeloze tv-kijker werd uitgestort. Met een gegeven dat licht knipoogt naar John W. Campbell Jr’s novelle ‘Who goes there? (een boek dat ook model stond voor beide versies van ‘The Thing’) vertelt Kneale in 6 episodes van een half uur het beklemmende verhaal van een astronaut die terugkeert uit de ruimte met een virus. Of is het een buitenaardse levensvorm, die het lichaam van de astronaut langzaam overneemt? Het is aan Professor Bernard Quatermass, die de bemande raket zonder toestemming de ruimte in had geschoten, om de wereld te redden.
Van de immens populaire BBC-serie werd twee jaar later een bioscoopversie gemaakt, die naar het schijnt niet de dreiging van het origineel kende (de tv-serie heb ik niet gezien, hoewel die onlangs ook op dvd uitgekomen is). Het opmerkelijkste verschil: de oer-Britse Quatermass, in de oorspronkelijke serie een rol van Reginald Tate, werd in de remake nu ineens door een Amerikaan gespeeld, Brian Donlevy. En of dat al niet erg genoeg was, vond Nigel Kneale ook dat Donlevy afbreuk deed aan zijn schepping door hem te kil en afstandelijk neer te zetten. En inderdaad, wie ‘The Quatermass Xperiment’ (nu met een X, refererend aan het X-certificaat dat film kreeg) ziet, zal niet overlopen van sympathie voor de rücksichtloze wetenschapper, voor wie een mensenleven minder telt dan wetenschappelijke vooruitgang.

Dat nam niet weg dat Donlevy in 1957 mocht terugkeren voor een vervolg, simpelweg ‘Quatermass II’ getiteld en gebaseerd op de tweede tv-serie uit ‘55. De megalomane wetenschapper heeft hier al iets menselijker trekjes gekregen - waarschijnlijk de verdienste van Nigel Kneale, die meeschreef aan het filmscript. Quatermass heeft zijn raketexperimenten even in de ijskast gezet en werpt zich vol overgave op een nieuw project: kolonisatie van de maan. Het project wordt door de overheid afgekeurd, maar wie schetst Quatermass’ verbazing als hij midden in landelijk Engeland, op de plek waar zoëven nog een meteorietenregen neerdaalde, een raffinaderijencomplex aantreft dat sprekend lijkt op zijn project. En hoe zit het met het zombie-achtige personeel dat daar werkt? Dus mag Quatermass andermaal de wereld redden, ditmaal van – oh ironie - kolonisatie door een buitenaards ras.
Het zou bijna tien jaar duren voor er een verfilming zou komen van de derde tv-serie, ‘Quatermass And The Pitt’. En wat een verschil met de eerste twee films. In plaats van zwart-wit was er nu kleur, en ook nog in widescreen. Er was duidelijk een groter budget beschikbaar, wat onder andere resulteerde in betere speciale effecten (geen mannen in rubber pakken meer zoals in de tweede film, hoewel de footage van de ‘etnische zuivering op Mars’ nog een hoog muppet-gehalte heeft). Maar het belangrijkste verschil was dat Quatermass weer Brits was en door Andrew Keir als een sympathieke oudere man werd neergezet – denk aan Sean Connery in de derde Indiana Jones-film. Verder dankt de film vooral zijn kwaliteit aan een aantal zeer hallucinante scènes, een gelaagd plot en uitstekende acteerprestaties, waaronder die van Keir en Julian Glover als de stijfkoppige Kolonel Breen.

‘Quatermass And The Pitt’ zou niet de laatste film uit de reeks zijn, maar wel de laatste die door de Hammer-studio’s werd gemaakt. Dat Quatermass nog springlevend is, bewees een remake van de eerste film voor BBC-televisie (!) eerder dit jaar. Maar of de gedenkwaardige quote van Detective Lomax uit de originele ‘The Quatermass Xperiment’ - "I don’t read science fiction, I’m a plain and simple bible man" – die nieuwe versie heeft gehaald?

The Hammer Collection: The Quatermass Xperiment • Quatermass II • Quatermass And The Pitt (Green Cow/Paradiso)